Listopad 2024

 

  

            NOWE MEDIA – OBJAWY I PODATNOŚĆ NA UZALEŻNIENIA MEDIALNE U DZIECI.

„To człowiek jest człowiekowi najbardziej potrzebny do szczęścia”. P. Holbach.

    Człowiek od zarania swojego istnienia pragnął komunikować się z otaczającym go światem. Mimowolne odgłosy, albo tworzone celowo dźwięki stopniowo przekształciły się  w język i mowę, a znaki pozostawione na ścianach  w prastarych osadach plemiennych, w miejscach pochówku  starożytnych  cywilizacji, a w kolejnych epokach książki, dzieła sztuki są przykładami poszukiwania sposobów komunikacji. Służyły one wymianie informacji, ekspresji emocji i uczuć, zapisywaniu wydarzeń z przeszłości, utrwalaniu własnych doświadczeń i tworzeniu więzi międzyludzkiej i międzypokoleniowej.
Współcześnie wykorzystujemy wszystkie te wcześniejsze środki komunikacji nadając im tylko  bardziej nowoczesne formy, aż po te najnowsze, umożliwiające interaktywną komunikację online.    Jednak obecnie zaawansowane technologie informacyjno – komunikacyjne  wyzwalają często zachowania , które nie służą rozwojowi jednostki i społeczeństw, a wręcz ten rozwój upośledzają, prowadząc do utraty zdrowia , a nawet życia.
W nowoczesnych społeczeństwach obserwuje się systematyczne obniżanie wieku tzw. inicjacji medialnej z kilku lat do kilku miesięcy.  Szybki rozwój mediów elektronicznych, a także wzrost ich dostępności skutkuje tym, że  wzrasta ilość i skala zachowań ryzykownych, problemowych i  patologicznych u dzieci i młodzieży. Z drugiej strony brak wiedzy rodziców z tego zakresu, niewłaściwe wzorce zachowań medialnych obserwowane w środowisku domowym, zanik pogłębionych więzi i wzajemnego zaufania w rodzinach, stają się powodem tego,że dorośli nie potrafią  rozpoznawać i reagować na  pierwsze objawy nieprawidłowości w zachowaniu dzieci i młodzieży, które pogłębiając się mogą prowadzić do licznych zaburzeń.

    Do niewłaściwych zachowań medialnych zaliczyć można:
– mówienie do dziecka , gdy dziecko lub rodzic w tym samym czasie korzysta  telefonu, komputera itp.
– pozwalanie na korzystanie z mediów przy jedzeniu czy karmieniu, w trakcie wizyt rodzinnych , podróżowaniu samochodem
-„bycie pod telefonem” 24 godziny na dobę
– nieustanne przeszukiwanie sieci, sprawdzanie poczty elektronicznej, czatowanie itp.
– spędzanie wolnego czasu przed ekranem komputera, smartfona, tabletu; wykorzystywanie ich w roli „elektronicznych nianie”
– brak jasnych zasad korzystania z tych mediów i niewyznaczanie  w domu stref wolnych od mediów
– brak zainteresowania ze strony rodziców aktywnością dzieci w mediach oraz ich wirtualnymi znajomymi
– ignorowanie informacji o niedostosowaniu treści do wieku dziecka.

   Przeciwwagę stanowią pozytywne  zachowania medialne, a wśród nich: 
–  wyraźne określenie czasu i miejsca korzystania z tych urządzeń oraz wyznaczenie stref wolnych od nich
– aktywne uczestnictwo w działaniach dzieci na tym polu, polegające na monitorowaniu aktywności sieciowej dzieci oraz rozmowach nt treści oglądanych wspólnie z dziećmi
– prowadzenie rozmów z dziećmi, proponowanie działań, np. zabaw , prac domowych opartych na bezpośredniej relacji między członkami rodziny
– uczenie koncentracji na jednym zadaniu /jeśli rozmawiamy ,to nie gramy na komputerze; jak odrabiamy lekcje to nie oglądamy telewizji/
– systematyczne uczenie zasad bezpiecznego korzystania z Sieci oraz przedstawianie konsekwencji zachowań ryzykownych, np. kontaktów poprzez Sieć z obcymi osobami
– współpraca z nauczycielami i wychowawcami dzieci w zakresie bezpiecznego korzystania z nowych technologii.
 Zauważyć należy także  fakt, że media audiowizualne i interaktywne /gry, filmy, reklamy komercyjne, programy telewizyjne/ promują bardzo często niewłaściwe, a nawet brutalne wzorce zachowań, co przekłada się na formy aktywności dzieci i młodzieży, skłonność do zachowań konsumpcyjnych /zakupoholizm/, styl życia i system wartości oraz obraz własnego ciała i wyróżniki jego atrakcyjności /tanoreksja -uzależnienie od opalania; bigoreksja – uzależnienie od ćwiczeń fizycznych; anoreksja; bulimia/. Pojawiają się u dzieci i młodzieży trudności z radzeniem sobie w sytuacjach problemowych i stresujących, w związku z tym rozładowują swoją agresję i frustrację oraz poszukują wsparcia u przypadkowych osób w wirtualnym środowisku. Zachowują się tak również z powodu emocjonalnej pustki, którą odczuwają w środowisku domowym, braku realnego wsparcia środowiskowego /brak autorytetów, ustalonego systemu wartości, niestabilności, zmienności, braku wyraźnie ustalonych granic postępowania/.  Z tych też powodów  dają się zwodzić i padają ofiarą działań przestępczych / szantażu, kradzieży tożsamości, wykorzystania seksualnego itp./. Jednocześnie  nie od dziś wiadomo, że dzieci do prawidłowego rozwoju potrzebują: bliskości i autorytetu rodziców, stabilności, wyraźnie określonych granic postępowania, ustalonych reguł i zasad  dla swojego zachowania i postępowania; jasnych wskazówek do działania i oceniania rezultatów aktywności własnej i innych osób. Dzieci młodsze korzystające nadmiernie  z nowych technologii cyfrowych w literaturze fachowej określane są mianem „komputerowych dzieci”, „sieciaków”, „cyfrowych tubylców”, czy też „pokolenie Y” .
Są w tym wieku rozwojowym, jeśli chodzi o planowanie i przewidywanie skutków  swojej aktywności, gdzie bezwzględnie potrzebują   kontroli  rodziców i opiekunów. Powinni oni nie tyle zabraniać , co uczulać na sytuacje problemowe i niebezpieczeństwa związane ze środowiskiem Sieci. Dobry kontakt, budowanie więzi  i wzajemnego zaufania  na linii dziecko – dorosły są najlepszą formą profilaktyki wszelkich niebezpiecznych i ryzykownych zachowań.
 Ucieczka w uzależnienie jest ucieczką od rzeczywistości i związanych z nią problemów: rodzinnych, przyjacielskich, szkolnych, zdrowotnych czy finansowych. Radzenie sobie z problemami poprzez unik lub zaprzeczenie,  powoduje kolejne problemy, które potęgują motywację do kontynuowania nałogowego zachowania.
Uzależnienie od nowych mediów jest stosunkowo nową formą uzależnień czynnościowych. Prowadzi  do wielu szkód zdrowotnych /kłopoty ze snem/, społecznych /utrata znajomych, przyjaciół/, szkolnych/ obniżenie wyników w nauce/ i psychologicznych/ załamanie nerwowe , depresja/. Jest  ono  też efektem silnie stechnologizowanej cywilizacji, w której bezpośrednia komunikacja  między ludźmi jest coraz częściej zastępowana przez kontakty za pośrednictwem  Internetu, telefonu komórkowego itp.

Objawami uzależnienia u dzieci i  młodzieży są:
– silna potrzeba , przymus korzystania z medium
– utrata samokontroli w jego używaniu- zwiększanie czasu korzystania z Sieci kosztem innych obowiązków i aktywności
– kontynuowanie nawyków mimo kłopotów ze zdrowiem fizycznym, psychicznym i utratą kontaktów społecznych
– sukcesywnie wydłużający się czas , po którym uzależniony osiąga pierwotny stan przyjemności
– kłamstwa, oszukiwanie lub kradzież pieniędzy w celu przeznaczenia ich na nałóg
– usprawiedliwianie dla zachowań nałogowych,np. muszę korzystać z komputera do odrabiania zadań domowych
– objawy odstawienia: pobudzenie psychoruchowe,lęk, obsesyjne myślenie o Sieci, rozdrażnienie, uczucie rozbicia, depresja, problemy z koncentracją, agresja skierowana na rodziców, ograniczających dostęp  do komputera i  zaburzenia procesów poznawczych
– okłamywanie najbliższych, co do ilości czasu i środków przeznaczanych na oglądnie, granie , telefonowanie, ściąganie plików, surfowanie
– ucieczka w medium w celu łagodzenia uczucia pustki, przygnębienia, skutków niepowodzeń szkolnych
– dokonywanie czynów przestępczych w celu pozyskania środków finansowych na korzystanie z mediów
– obniżanie się ocen, brak zainteresowania nauką oraz dotychczasowymi zajęciami: sportem, tańcem, rysunkiem, opuszczanie lekcji
– zaniedbywanie i nie wykonywanie obowiązków domowych
– obniżenie sprawności fizycznej, niechęć do jedzenia, utrzymywania higieny osobistej czy estetyki własnego wyglądu, niedosypiani
– zaburzenia podobne do zmiany stanu świadomości, utrata poczucia własnej tożsamości osobowej i zastępowanie jej inną równoległą, np. zbudowaną na bazie awatara lub nieprawdziwej osobowości sieciowej.
Wymienione wyżej objawy są powiązane  także z cechami nowych mediów, takimi jak: anonimowość,  brak ograniczeń czasowo-przestrzennych, korzystanie z aplikacji, które dają często możliwość doświadczania ich użytkownikom przeżyć podobnych do snu m. in.  poczucie odrealnienia i zawężenie pola świadomości.

         Rodzaje uzależnień, z którymi mogą mieć problemy dzieci i młodzież:
ZAGROŻENIA (w) SIECI obejmujące:

• dostęp do nieodpowiednich treści /pornografii, nachalnych reklam,treści propagujących jakąś formę dyskryminacji
• kontakt z nieznanymi osobami online i offline
• stanie się ofiarą przemocy lub biernym świadkiem aktów agresji
• wchodzenie w rolę sprawcy – agresora /wysyłanie gróźb, upowszechnianie oczerniających lub wyśmiewających materiałów lub też systematyczne izolowanie, ignorowanie w środowisku wirtualnym ,np. na portalach społecznościowych, na czacie/
• rozwój zachowań patologicznych, przestępczych, i zachowań przemocowych / Child grooming-uwodzenie dzieci; cyberprostytucja; cyberbulling -cyberprzemoc, Flaming -celowe zaostrzanie wymiany zdań między internautami; mowa nienawiści – rozbudzanie nienawiści do konkretnej osoby czy grupy osób; Trollowanie – nieprzyjemne zachowanie wobec internautów biorących udział w dyskusji poprze pogardliwe wypowiedzi, obsesyjne poprawianie błędów, wygłaszanie opinii nie związanych z tematem rozmowy/.

            GRY KOMPUTEROWE – cechy uzależnień od gier online:

• niemożność kontroli czasu spędzanego na grze
• obsesyjne myśli nt gier
• granie w celu poprawienia nastroju
• potrzeba spędzania coraz większej ilości czasu w celu uzyskania tego samego efektu /wzrastająca tolerancja na bodziec/
• irytacja lub agresja w sytuacji braku dostępu do gry
• podejmowanie nieudolnych prób ograniczenia
• konflikty z rodziną i przyjaciółmi
• zaniedbywanie różnych aktywności na rzecz grania
• okłamywanie najbliższych , co do ilości czasu przeznaczonego na granie

  Dodatkowo w każdą grę,  niezależnie od zastosowanej konwencji fabularnej, wykorzystanej technologii czy wymagań sprzętowych wbudowane są pewne zasady, które potęgują motywację graczy i utrudniają im  wycofanie się z rozgrywki. Należą do nich: 1. przydzielanie wirtualnych nagród w zależności od ilości czasu spędzonego na grze; 2. przydzielanie wyjątkowo rzadkich nagród- mechanizm nieregularnego wzmocnienia /nieregularnego co do odstępów czasu, jak i wysokości nagrody; 3. karanie za nieregularny udział w grze; 4. skomplikowany system awansu na wyższe poziomy gry; 5. rozbudowany i złożony świat gry; 6. wysoki stopień złożoności zadań, których rozpoznanie jest możliwe tylko w grupie zgranych uczestników, mających wzajemnie uzupełniające się funkcje.

• TELEFON KOMÓRKOWY/ SMATFON – FONOHOLIZM – przejawy uzależnienia:
• – niekontrolowany przymus  ciągłego korzystania z telefonu
• -„bycie w kontakcie”
• – odczuwanie niepokoju, frustracji, reagowanie agresją w sytuacji braku zasięgu lub zepsucia komórki
• – nadużywanie w różnych codziennych sytuacjach
• – osłabienie tradycyjnych więzi społecznych
• – zubożenie języka komunikacji
• – trudności w nawiązaniu bezpośrednich relacji społecznych
• – zanik dotychczasowych zainteresowań i pasji
• – zaburzenia snu, odżywiania
• – uzależnienie od smsów, od nowych modeli telefonów, od gier zainstalowanych w komórce
• – patologiczne korzystanie z kilku dostępnych aplikacji.

   Najlepszym przykładem potwierdzającym powyższe stwierdzenia  są chociażby nasze ostatnie doświadczenia, związane z  przymusową izolacją wywołaną  epidemią koronawirusa. Dzieci i młodzież po prawie rocznym zdalnym nauczaniu, przeżywają duże trudności psychiczne, somatyczne , edukacyjne, emocjonalne i wymagają dodatkowej pomocy psychologiczno -pedagogicznej.   Nauczyciele również, będąc  pozbawieni realnego kontaktu ze swoimi uczniami, odczuwali dyskomfort w swojej pracy, nie mając realnego kontaktu z nimi.

 

Pażdziernik 2024

DIAGNOZOWANIE DOJRZAŁOŚCI SZKOLENEJ - ZBYTECZNOŚĆ CZY KONIECZNOŚĆ?

Wrzesień 2024

CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU DZIECKA 6-LETNIEGO

ROZWÓJ SOMATYCZNY I AKTYWNOŚĆ RUCHOWA

1.      Rozwój fizyczny:

Pod koniec okresu średniego dzieciństwa dziecku zaczynają wypadać zęby mleczne. Zmiany dotyczące wzrostu i wagi ciała nie są już tak intensywne jak w poprzednim okresie. W 6 roku życia dziecko osiąga wzrost: dziewczynki - 116,1 cm, chłopcy - 117,8 cm; oraz masę ciała: dziewczynki - 20,9 kg, chłopcy - 21,8 kg. Sylwetka dziecka sześcioletniego staje się bardziej proporcjonalna.

Wzmacnia się kościec i muskulatura, ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa, wzrasta sprawność narządów wewnętrznych – np. płuca wykonują ok. 23 oddechów na minutę (u dorosłego – 16). Rozwija się układ nerwowy, zwiększa się masa mózgu – w tym wieku najszybciej rosną płaty czołowe, wpływające na funkcje kory oraz czynności orientacyjne. Przewód pokarmowy jest w pełni sprawny, choć apetyt może być zmienny. W diecie ważne są takie składniki, jak: białko, sole mineralne i witaminy. Dziecko w tym wieku zaczyna tracić mleczne zęby i pojawiają się pierwsze zęby stałe.

Wydłużają się nogi, tułów uzyskuje kształt trójkąta zwróconego podstawą ku górze, zmniejsza się ilość tkanki tłuszczowej, dziecko smukleje.

Rozwój narządów wewnętrznych w tym okresie polega zarówno na rozwoju samych narządów, jak i synchronizacji między ich wielkością i masą ciała. Serce i płuca pracują wydajniej, im starsze dziecko, tym mniejsza liczba oddechów na minutę (u sześciolatka - 23).

2.      Rozwój motoryczny: 

Ruchy dziecka stają się coraz bardziej skoordynowane, celowe, dokładniejsze i szybsze, zmniejsza się napięcie mięśniowe. Wzrasta umiejętność utrzymania równowagi. Następuje rozwój umiejętności posługiwania się narzędziami i przedmiotami codziennego użytku (podczas jedzenia, ubierania się, mycia). Poprawia się nie tylko czynność poruszania czy biegania, ale także wykonywania precyzyjnych działań – rzucanie, chwytanie, nawlekanie korali, wiązanie sznurowadeł. Dziecko staje się bardziej samodzielne.

Wiek od 4 - 8 lat nazywany jest "złotym wiekiem motoryczności". Dzięki dojrzewaniu ośrodkowego układu nerwowego następuje doskonalenie ruchów, i to nie tylko prostych ale i złożonych. Sześcioletnie dziecko wykonuje swobodne naturalne ruchy jak chód, bieg, skok; opanowuje kombinacje czynności ruchowych takich jak bieg i skok, bieg i kopnięcie piłki, chwyt i rzut piłka. Zwykle opanowuje kilka czynności ruchowych jednocześnie. Uczy się jeździć na łyżwach, rolkach, rowerze, tańczyć, pływać, wspinać na drzewa. Duża potrzeba ruchu zwana także "głodem ruchu", powoduje że dziecko jest bardzo ruchliwe. Dziecko w tym wieku zwraca coraz częściej uwagę na efekt własnych działań i przeżywa radość z osiągnięć ruchowych. Sukcesy zaś skłaniają do wielokrotnego powtarzania czynności sprawiającej przyjemność, co sprzyja uczeniu się ruchów. Ważną rolę odgrywają wzorce z otoczenia dziecka.

Kulturowe uwarunkowania wzmacniają także zaznaczające się w tym okresie zróżnicowanie ruchów związane z płcią. Chłopcy uzyskują lepsze niż dziewczynki wyniki w czynnościach, które wymagają większej energii i siły (bieganie, skakanie w dal, rzucanie piłką, kopanie). Dziewczynki zaś przewyższają chłopców w sprawnościach motorycznych, które wymagają większej równowagi i rytmiczności (np. skakanie na skakance) oraz precyzji (rysowanie i pisanie).

Rozwija się harmonia, płynność i rytmiczność ruchów oraz siła. Sześciolatek jest samodzielny przy ubieraniu i rozbieraniu, załatwianiu potrzeb fizjologicznych, jedzeniu, wiązaniu sznurowadeł, czy zapinanie guzików. Należy jednak zaznaczyć iż dorośli mają umożliwiać im ćwiczenie, a nie wyręczać przy każdej okazji. Przy rysowaniu stosuje schematy przedmiotów i człowieka oraz potrafi skomponować rysunek przedstawiający wiele obiektów (B. Harwas-Napierała, 2003). 

PROCESY POZNAWCZE

Dziecko w tym wieku jest w stanie śledzić wzrokiem poruszającą się piłkę i chwytać ją. Potrafią rozpoznawać kilka kształtów geometrycznych i kilka liter alfabetu. Potrafią także wyodrębnić przedmiot uwikłany w nową konfigurację i rozpoznać go na podstawie analizy jego kształtu.

Różnicuje litery, chociaż niektóre sprawiają im trudności szczególnie te do siebie podobne, np. E, F, M, W; oraz litery będące zwierciadlanymi odbiciami innych, np. p, g, d, b. Wiele dzieci w tym okresie pisze je w lustrzanym odbiciu. Dopiero aktywne uczenie się czytania pomaga dzieciom zaobserwować różnicujące cechy każdej litery.

Większość dzieci 6-cio letnich kopiuje kwadrat i przerysowuje trójkąt. Sześciolatek rozpoznaje i różnicuje prawidłowo kształty konkretnych przedmiotów, figur geometrycznych pojedynczych i złożone z nich całości. Trudności mogą pojawić się w zadaniach które wymagają wyższego poziomu analizy i syntezy wzrokowej np. z materiałem abstrakcyjnym, jakim są litery i wyrazy, a także odpowiadające im dzwięki głoski i słowa. Są one wynikiem braku doświadczeń w zakresie operowania symbolami.

Wzrasta zdolność rozróżniania barw i odcieni barwnych. Dzieci opanowują nazwy kolorów i poprawnie stosują je w odniesieniu do barw podstawowych. Umiejętność identyfikowania, słuchowego rozróżniania dźwięków mowy (fonemów) i słów dzięki dostrzeganiu cech odróżniających jedną głoskę od drugiej (np. bar - bal) przy jednoczesnym utożsamianiu różnych wymówień i cech głoski (np. szeptem - głośno, niskim - wysokim głosem) zwana jest słuchem fonematycznym. Stanowi on podstawę opanowania umiejętności czytania i pisania. Łatwe do wymawiania są dla dziecka słowa złożone z występujących zamiennie po sobie spółgłosek i samogłosek (tata, dom, Agata). Do 6 roku życia dziecku może sprawiać trudność wymawianie wyrazów zawierających dwie spółgłoski występujące po, co prowadzi często do opuszczania jednej z nich (np. trawa - tawa). Dopiero dzieci w 6 roku życia zaczynają coraz lepiej wymawiać słowa zawierające zbitki trzech spółgłosek (np. zgrzyt).

W 6 roku życia większość dzieci rozpoczyna proces nauki czytania i pisania. Do opanowania tej sztuki służą pewne zdolności percepcyjne. Ich rozwijaniu służą rozmaite zabawy wymagające wizualnego różnicowania obiektów (np. według kształtu, wielkości i koloru), co stanowi do różnicowania liter i słów (B. Harwas-Napierała, 2003).

3.      Percepcja wzrokowa: 

Jest to zdolność rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz umiejętność interpretowania tych bodźców poprzez powiązanie ich z wcześniejszym doświadczeniem (za B. J. Wadsworth, 1998). Pod koniec wieku przedszkolnego (6 - 7 rok życia) reprodukowane są wzory, których odtworzenie wymaga wykrywania i ustalania wzajemnych związków między figurami. U dzieci 6 - 7 letnich ruchy oczu kopiują i modelują formę przedmiotów i ich rozmiary. W tym czasie fiksacje, czyli fazy, w których oko jest nieruchome ulegają znacznej redukcji. Dopiero w starszym wieku przedszkolnym zanika tendencja do manipulowania na rzecz wnikliwego oglądu wzrokowego. Świadczy to o tym że dzieci wkraczają w stadium właściwej, tj. analitycznej percepcji wzrokowej.

Prawidłowa percepcja liter wymaga dokładnego spostrzegania i różnicowania kształtów, ale też rejestracji położenia przestrzennego liter wobec siebie oraz usytuowania elementów wewnątrz liter. Te umiejętności kształtują się wraz z rozwojem dzieci - gdy uczą się odróżniać przedmioty oraz rejestrować ich położenie i przemieszczanie w przestrzeni. Już w wieku przedszkolnym dzieci potrafią wyróżniać cechy przestrzenne i uświadamiać je sobie jako odrębne cechy przedmiotów.

Początkowo orientacja przestrzenna jest ściśle związana z własnym ciałem, określaniem świadomym stron ciała, a potem dopiero tę znajomość może dziecko przenieść na zewnątrz otoczenia ( M. Cackowska, 1984). Dziecko operuje odpowiednimi zwrotami określającymi kierunki przestrzenne m. in. z przodu, z tyłu, w górze, na dole, itd.

Rozwój percepcji wzrokowej stymulują bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Do pierwszych zaliczamy warunki środowiskowe m. in.: rodziną grupę rówieśniczą, natomiast wewnętrzne bodźce to m. in.: stan zdrowia dziecka, czyli funkcjonowanie układu nerwowego, sprawność analizatora wzrokowego oraz receptora tj. oka.

4.      Percepcja słuchowa: 

Utożsamiana jest często ze słuchem mównym, składa się z trzech rodzajów słuchu:

1. słuch fizyczny - w literaturze, zwany też fizjologicznym, pozwala na odbieranie wrażeń słuchowych w ogóle;

2. słuch muzyczny - czyli zdolność rozpoznawania jakości dźwięków, ich wysokości, zgodności i niezgodności;

3. słuch fonematyczny - od fonem - oznacza psychiczny odpowiednik głoski jako elementu języka, umożliwia rozróżniać dzwięki artykulacyjne w mowie (J. Malendowicz, 1978).

W nauce pisania i czytania ważną rolę odgrywa słuch fonematyczny przy poznawaniu dźwięków, których brzmienie odpowiada odpowiednim literom. Gdy jest dobrze rozwinięty słuch fonematyczny to wtedy możemy mówić o rozwoju operacji świadomej analizy i syntezy słuchowej. Obejmują one następujące umiejętności:

-   wydzielanie zdań z wypowiedzi, wyrazów w zdaniach, a także sylab i głosek w wyrazach,

-   odróżnianie głosek o zbliżonych cechach,

-   syntezę głosek według wymaganej kolejności,

-   przyporządkowanie znaczeń słowom i zdaniom (M. Cackowska, 1984).

5.      Rozwój poznawczy:

Dziecko 6-letnie jest radosne, aktywne i ciekawe świata. Procesy poznawcze takie, jak uwaga i myślenie związane są raczej z działaniem i mają charakter impulsywny.

• Uwaga i spostrzeganie – widoczna jest większa dowolność, celowość, łatwiej skupić się na czymś proponowanym, choć dziecko nadal reaguje na bodźce zewnętrzne. Na kształtowanie uwagi dowolnej wpływają stawiane przez dorosłych zadania, gry wymagające przyswojenia zasad. Wraz z rozwojem uwagi, wzrasta również dokładność i celowość spostrzeżeń. Narządy zmysłów są już ukształtowane, ale rozwijają się analizatory wzrokowe, słuchowe, dotykowe i kinestetyczne.

• Wyobraźnia – spostrzeżenia zostają zapamiętane, co umożliwia tworzenie wyobrażeń. Zdobywanie wielozmysłowych doświadczeń, a także przeżycia emocjonalne pobudzają wyobraźnię, która jest ważnym czynnikiem w rozwoju myślenia, uczuciowości i kreatywności.

• Pamięć – polega na gromadzeniu doświadczeń zmysłowych, w tym wieku opiera się głównie na działaniu konkretno – obrazowym, a więc obejmuje spostrzeżenia i wyobrażenia, które muszą być właściwie rozpoznane, aby mogły być później przypomniane i wykorzystane. Natomiast wraz z rozwojem mowy i myślenia, rozwija się pamięć słowna. Poszerza się także pojemność pamięci. Pamięć dowolną rozwijają gry wymagające zapamiętania zasad, a także uczenie się wierszy i piosenek. 

Zdolności pamięciowe dzieci w tym okresie znacznie się zmieniają. Zmiany te dotyczą: wzrostu pojemności pamięci, powiększania się wiedzy o przedmiotach, które próbuje się zapamiętać, pojawienia się skutecznych strategii zapamiętywania, pojawiania się zdolności do myślenia o własnych procesach pamięciowych. Pod koniec wieku przedszkolnego obserwuje się u dzieci początki pamięci dowolnej. Pojawia się chęć przypominania sobie czegoś w toku konkretnych działań, zamiar zapamiętania i wyuczenia się na pamięć. W wieku przedszkolnym rozwijają się pamięć świeża, inaczej bezpośrednia i pamięć trwała, dzięki której kształtują się doświadczenia dzieci. W tym okresie życia dzieci nie mają wyćwiczonej i w pełni wykształconej pamięci słowno logicznej. Mogą zapamiętać wiersz, piosenkę mechanicznie lub z pomocą materiału obrazowego oraz czynności ruchowych i manipulacyjnych, ale nie potrafią ująć stosunków logicznych między treściami tekstu.

Trwałość pamięci, wierność, pojemność i gotowość kształtują się między 3 a 7 rokiem życia i później w wieku szkolnym.

Pojemność pamięci - większość dzieci w 6 roku życia jest zdolna do odtworzenia szeregu złożonego z 6 cyfr. Zmiana pojemności dziecięcej pamięci wiąże się z szybszym zachodzeniem operacji umysłowych, oraz dojrzewaniem mózgu. Wzrost szybkości przebiegu procesów umysłowych u starszych dzieci sprawia, że mogą one wykonać w tym samym czasie więcej operacji poznawczych niż dzieci młodsze, a zatem ich efektywność intelektualna jest większa. Podane do zapamiętania informacje są lepiej zapamiętywane, jeśli mogą zostać powiązane z już posiadanymi (M. Przetacznik-Gierowska, 1992).

• Myślenie – wyróżniamy tutaj myślenie konkretne (oparte na spostrzeżeniach, zmysłowo – ruchowe, czynnościowe oraz oparte na wyobrażeniach, konkretno – obrazowe), a także abstrakcyjne (oparte na mowie). W wieku 6 lat myślenie przechodzi na poziom konkretno – wyobrażeniowy. Myśli dziecka mogą dotyczyć nie tylko tego, co dzieje się w danej chwili, ale także tego, co było lub ma nastąpić, o ile znalazło się to w jego obszarze doświadczeń. Zasób pojęciowy umożliwiający przechodzenie na poziom myślenia abstrakcyjnego zależny jest od indywidualnych predyspozycji oraz uwarunkowań środowiskowych. Dzieci uczą się pojęcia liczby, kształtu, wielkości, a także terminów odnoszących się do pojęć związanych z orientacją w czasie i przestrzeni. Dzieci w tym wieku są zdolne do wnioskowania, rzadziej uzasadniania. Pod wpływem działań, rozumowanie staje się bardziej logiczne, jeśli treść myślenia nie wykracza poza obszar wiedzy dziecka. 

Podstawowymi czynnościami myślowymi dziecka są: porównywanie, szeregowanie, klasyfikowanie:

- Szeregowanie: sześciolatek wykonuje już doskonalszą formę szeregowania zwaną szeregowaniem systematycznym. Jest ona dominującym sposobem rozwiązywania zadań wymagających grupowania elementów wg, uporządkowanych różnic między nimi.

- Klasyfikowanie: polega na grupowaniu przedmiotów wg ich równoważników. Wykrywanie podobieństw między elementami zbioru jest czynnością umysłową trudniejszą od wynajdywania różnic.

- Porównywanie obiektów prowadzi początkowo do wykrywania różnicujących je cech, do przeciwstawiania ich sobie. Proces ten rozpoczyna czynności szeregowania (M. Przetacznik- Gierowska, 1992).

• Mowa – jest żywa, naturalna, często niepoprawna gramatycznie i chaotyczna, wzbogacona o mimikę i gestykulację, modulacja głosu także nie jest jeszcze ukształtowana. Występuje mowa konkretno – obrazowa, ale wybiega poza aktualne działanie dziecka. Staje się bardziej komunikatywna i uspołeczniona. Dzieci w tym wieku chętnie mówią o sobie i najbliższym otoczeniu, ale rozwijają też umiejętność prowadzenia rozmów. Rozwija się zasób słów używanych (mowa czynna) oraz rozumianych przez dziecko (mowa bierna). Poszerza się umiejętność budowania zdań. 

W wieku od 6 do 7 lat, dzieci posługują się już swobodnie mową potoczną, zależną i niezależną i porozumiewają się bez trudu z innymi ludźmi. Pod koniec wieku przedszkolnego mowa staje się mową kontekstową - ścisłą, wiązaną. Dzieci tworzą wypowiedzi zrozumiałe w swej strukturze językowej, we wzajemnych związkach między słowami.

Rozwój mowy uzależniony jest między innymi od:

-   prawidłowej budowy i funkcji aparatu artykulacyjnego i słuchowego oraz odpowiadających im struktur w korze mózgowej;

-   warunków środowiskowo - wychowawczych;

-   towarzyszących w rozwoju dziecka prawidłowych wzorców lub ich brak;

-   wytwarzanie u dzieci potrzeby mówienia - atmosfera emocjonalna w środowisku rozwoju, prawidłowe związki uczuciowe z najbliższym otoczeniem dziecka.

U dzieci sześcioletnich w przypadku zaburzeń wymowy (błędnego wymawiania określonych głosek s, z, sz, cz, dz, r,) konieczna jest porada specjalistyczna i ćwiczenia logopedyczne (M. Dunin- Wasowicz, 1977).

6.      Rozwój emocjonalny:

Ta sfera związana jest z własnymi uczuciami i potrzebami, ale także rozwija się zdolność dostrzegania uczuć i potrzeb drugiej osoby. Kształtuje się rozumienie norm, a także umiejętność reagowania i wyrażania własnych emocji. Zwiększa się rola bodźców słownych, a nie tylko konkretnych. Doświadczenia związane są z rozwojem życia społecznego – kontakt z rówieśnikami, dorosłymi, przyrodą, słuchanie bajek, piosenek, śpiew i taniec. W tym okresie rozwija się także uczucie strachu, na co wpływ ma wyobraźnia i sugestywność dzieci. 

Sześciolatek doskonale rozumie emocje własne i innych osób. Reguluje ekspresje własnych emocji. Umie mówić o przeżyciach. Potrafi ocenić przyczyny reakcji emocjonalnych oraz przewidzieć zachowania związane z wyrażanymi przez inne osoby emocjami. Nabywa procedur zaradczych, które pozwalają mu manipulować przeżyciami innych osób. Rozwijają się uczucia związane z samoocena (np. duma).

7.      Rozwój społeczny: 

W wieku 6 lat dziecko funkcjonuje w rówieśniczej grupie w przedszkolu lub szkole, gdzie uczy się współżycia i współdziałania. Próbuje zrozumieć normy obowiązujące, a także stara się do nich dostosować. Zachowanie dziecka nadal związane jest z jego własnymi pobudkami, ale motywy działania stają się bardziej społeczne – rozumienie konsekwencji (nagroda, kara). W relacjach społecznych dochodzi też do konfliktów, podczas których dzieci uczą się rozwiązywania problemów. Potrafi już ocenić co jest właściwe, a co nie, ale nie kontroluje świadomie swego postępowania i nie potrafi jeszcze przewidzieć skutków własnego postępowania, jeśli nie kojarzy się z dawnym doświadczeniem. W tym wieku potrafią już nawiązywać bardziej trwałe przyjaźnie. 

W zabawie dziecko poznaje role społeczne, nawiązuje interakcje z rówieśnikami, uczy się reguł zachowania i jak ich przestrzegać. Tworzą się pierwsze dziecięce przyjaźnie. Rozwijają się prospołeczne zachowania (np. empatia). Jednocześnie występują zachowania negatywne (np. agresja); z wiekiem agresja fizyczna ustępuje miejsca agresji werbalnej.

Rozwija się osobowość dziecka, wyznaczona jest nie tylko przez cechy temperamentalne. Ustala się tożsamość płciowa. Dziecko staje się zdolne do samokontroli, co przejawia się w powstrzymywaniu od natychmiastowego działania i ujawniania emocji, planowania, dostosowywania do poleceń, próśb i norm kulturowych. Rozwija się obraz własnej osoby, w którym obok konkretnych sądów opisowych pojawia się samoocena (B. Harwas-Napierała, 2003).

8.      Dojrzałość szkolna:

To poziom rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego umożliwiającego podjęcia nauki w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Dojrzałość ta zależy od czynników biologicznych (indywidualne predyspozycje dziecka), a także środowiska i oddziaływań wychowawczych, a więc od dotychczasowych doświadczeń (czy i w jaki sposób zapewniano dziecku potrzeby poznawcze i emocjonalne, czy miało okazję rozwijać się społecznie w grupie rówieśniczej, czy stawiano mu wymagania stosowne do jego możliwości).

Dziecko powinno posiadać sprawność manualną i prawidłową koordynację wzrokowo – ruchową. Pod względem emocjonalno – społecznym powinno nawiązywać kontakty i podporządkować się zasadom, właściwie radzić sobie z emocjami. Powinno wykazywać się samodzielnością, a także być nastawionym nie tylko na własne potrzeby, ale liczyć się z potrzebami i uczuciami innych. Ważne jest, aby umiało reagować na polecenia kierowane do grupy. Dziecko powinno orientować się w otoczeniu, w którym żyje. Rozwinięta powinna być motywacja wewnętrzna do poznawania i uczenia się.

W okresie późnego dzieciństwa szkoła staje się dla dziecka środowiskiem, w którym nabywa ono wiele nowych umiejętności. Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej. Przyjmuje się, że dziecko dojrzałe do podjęcia nauki w szkole, to takie, które (za: Przetacznik- Gierowska, Makiello-Jarza 1985):

1)  jest dostatecznie rozwinięte fizycznie i ruchowo, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych ruchów rąk i palców;

2)  posiada dobrą orientację w otoczeniu oraz określony zasób wiedzy ogólnej o świecie; 

3)  posiada na tyle rozwinięte zdolności komunikacyjne, aby móc porozumiewać się w sposób zrozumiały dla rozmówcy (zarówno dorosłego jak i rówieśnika);

4)  potrafi działać intencjonalnie, tzn. podejmuje celowe czynności i wykonuje je do końca;

5)  jest uspołecznione w stopniu pozwalającym na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykonywanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy;

6)  jest na tyle dojrzałe emocjonalnie, aby rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje (lęk, złość i inne) nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny.

Szósty rok życia rozpoczyna okres pracowitości, to czas dość trudny w życiu dziecka. Jest to etap kiedy dziecko zaczyna odczuwać satysfakcje z tego że staje się uczniem, odkrywa przed sobą nowy świat. Ale jednocześnie zauważa, że chwile beztroskiego dzieciństwa nieuchronnie uciekają, rodzi się przed nim nowa rzeczywistość, w której będzie musiał nauczyć się funkcjonować.   

OPIS UMIEJĘTNOŚCI DZIECKA - 5 - 6 ROK ŻYCIA

 1.      Duża motoryka:

• Potrafi w biegu zmienić kierunek

• Potrafi ustać na jednej nodze 15 sekund

• Potrafi skoczyć na jednej nodze 5 razy

• Potrafi skoczyć do przodu lub do tyłu obiema nogami bez utraty równowagi

• Potrafi przejść na palcach 3 metry nie dotykając podłogi

• Potrafi wchodzić po schodach i zejść z nich stąpając na przemian bez trzymania poręczy

• Potrafi wspiąć się na drabinkę i zejść z niej

• Potrafi zrobić 10 „żabek” bez zatrzymania i utraty równowagi

 2.      Mała motoryka:

• Potrafi ciąć papier nożyczkami

• Potrafi skleić dwa elementy klejem lub taśmą klejącą

• Potrafi nawlec na nitkę koraliki

• Łączy klocki, buduje z nich

• Potrafi obrać banan i mandarynkę ze skórki

• Przypina klamerkami chustkę do sznurka

• Potrafi siekać nożem jarzyny

• Nakręca nakrętkę na dużą śrubkę lub na butelkę

3.      Koordynacja wzrokowo – ruchowa:

• Potrafi wycinać papier po liniach prostych oraz wycina proste figury geometryczne

• Modeluje z plasteliny proste elementy

• Potrafi trafiać piłką do wyznaczonego celu z odległości 1 metra

• Rysuje ludzką postać zaznaczając najważniejsze części ciała

• Potrafi łączyć punkty

• Poprawnie koloruje obrazki konturowe

• Właściwie rozmieszcza elementy tworząc obrazek własny

• Potrafi nalać płyn bez rozlewania

• Dopasowuje części obrazka

 4.      Rozwój społeczny:

• Przyjmuje zachowania ogólnie akceptowane w miejscach publicznych

• Szuka pomocy u osoby dorosłej, gdy sobie z czymś nie radzi

• Potrafi bawić się z rówieśnikami zgodnie z regułami danej zabawy

• Wykonuje zaplanowane zadanie – np. budowanie zamku z piasku

• Potrafi słuchać, gdy mówi ktoś inny

• Potrafi czekać na swoją kolej

• Pyta, gdy chce skorzystać z zabawki innego dziecka

 5.      Mowa bierna:

• Rozumie słowa dotyczące otaczającej rzeczywistości, ale także dalszej (nazwy owoców, warzyw, zwierząt)

• Zna nazwy zawodów i wskazuje je na obrazkach

• Rozumie określenia przedmiotów (ciepły, twardy, słodki, itp.)

• Rozumie określenia przestrzenne (nad, pod, na, w, za, przed, obok itp.)

• Rozumie określenia „więcej - mniej”, „największy, najkrótszy, najszybszy”, itp.

• Zna i wskazuje nazwy kolorów

• Zna i rozumie nazwy figur geometrycznych

• Rozumie polecenia trzyczłonowe („podaj zeszyt, który leży na stole”)

 6.      Mowa czynna:

• Poprawnie wypowiada sześciowyrazowe zdanie i używa zdań złożonych

• Używa zaimków dzierżawczych (jego, jej, wasz, ich, mój)

• Potrafi opowiedzieć historię, którą ktoś przeczytał lub opowiedział

• Używa zwrotów grzecznościowych bez przypominania

• Potrafi powiedzieć coś o sobie i osobach będących członkami rodziny (np. co robią)

• Używa czasu przyszłego i przeszłego oraz trybu przypuszczającego

• Naśladuje mówienie w różnym tempie i z różną intonacją

7.      Naśladownictwo:

• Odwzorowuje swoje imię

• Układa konstrukcję z 20 klocków zgodnie z wzorem

• Naśladuje ilość klaśnięć

• Naśladuje mimikę

• Powtarza kolejność sześciu czynności zademonstrowanych wcześniej przez osobę dorosłą

• Potrafi ulepić prosty kształt z plasteliny przyglądając się dorosłemu

• Układa pocięty obrazek zgodnie z wzorem

8.      Funkcje poznawcze:

• Liczy do 10 i wskazuje określoną ilość elementów

• Układa 10 elementów zgodnie z wielkością

• Segreguje przedmioty zgodnie z kształtem, wielkością, ciężarem, materiałem i  powierzchnią

• Rozróżnia dźwięki (np. bębenek, talerz, krzesło)

• Wskazuje prawą i lewą rękę, nogę, oko

• Wskazuje własne imię wśród etykiet

• Zauważa brakujący element na obrazku

• Samodzielnie działa i eksperymentuje podczas zabawy

• Rozróżnia „więcej od, mniej od”, „o jeden mniej”, „o jeden więcej”

• Potrafi wskazać element, który zniknął spośród 5

• Odpowiada na pytania typu „co łapie myszy?, czym się prasuje?, do czego słóży lustro" itp.

• Wyszukuje błędy w klasyfikacji przedmiotów – co nie pasuje

• Rozróżnia cyfry i litery

• Układa czynności w odpowiedniej kolejności

• Prawidłowo dostawia domino

9.      Samodzielność:

• Posługuje się łyżką i widelcem

• Ubiera się – spodnie, bluzę przez głowę

• Zapina guziki, pasek lub buty z klamrą, wiąże sznurówki

• Ma zwyczaj mycia rąk przed jedzeniem

• Samodzielnie obsługuje się w toalecie i budzi się w nocy, żeby skorzystać z toalety lub śpi nie mocząc się

• Nakłada pastę i samodzielnie myje zęby